Pola śmierci i S – 21

Od samego początku pisania relacji z podróży biję się z myślami jak opisać to co widzieliśmy, co czuliśmy będąc w miejscach upamiętniających czasy rządów Czerwonych Khmerów.

Dwa lata temu będąc w Sajgonie w muzeum wojny myślałam, że nic już gorszego nie mogę oglądać i nie mogę być bardziej wstrząśnięta tym co zobaczę.

Myliłam się.

Może nie pod względem tego co zobaczyłam, a tego czego się dowiedziałam.

Z Sihanoukville pojechaliśmy autobusem do stolicy Kambodży – do Phnom Penh.

Pierwszy dzień zwiedzania postanowiliśmy poświecić na odwiedzenie dwóch najważniejszych miejsc związanych z czasami Czerwonych Khmerów. 

Wiedzieliśmy, że będzie to bardzo trudny dzień. Jadąc do Kambodży czytałam wiele na temat tamtych czasów i tego co działo się w tym udręczonym przez historię kraju. Byłam też świeżo po lekturze „Pól śmierci. Kambodżańskiej odysei” Haing Ngora.

Na miejscu przekonałam się, że mniej oznacza więcej. W przeciwieństwie do muzeum w Sajgonie niewiele było eksponatów, czy zdjęć bezpośrednio obrazujących to co spotkało społeczeństwo khmerskie za rządów Pol Pota. Jednak suche opisy czy nagrane informacje o tym co się działo w tych miejscach i w kraju uruchomiły wyobraźnię. Było to dużo bardziej sugestywne niż gdyby zbombardowano widza zdjęciami tortur i ciał.

Rządy Czerwonych Khmerów trwały zaledwie, albo aż 4 lata od 1975 do 1979 roku. Szacuje się, że w tym czasie śmierć poniosło (z powodu egzekucji, tortur, głodu i chorób) około ¼ ludności Kambodży (szacuje się, że mogło to być nawet 2,5 miliona ludzi). Nie ma się zatem co dziwić, że dziś średnia wieku społeczeństwa to 22 lata.

Pierwsze kroki we Phnom Penh skierowaliśmy do Muzeum Ludobójstwa – Tuol Sleng gdzie mieściło się więzienie S-21. To pięć budynków, w których wcześniej mieściła się szkoła. Tuż przy wejściu znajduje się tablica z regulaminem, który obowiązywał więźniów (tekst skopiowałam z Wikipedii):

1. Musisz odpowiadać zgodnie z moimi pytaniami. Nie odwracaj ich.
2. Nie próbuj ukrywać faktów wymówkami to i tamto, masz jasno zabronione sprzeczać się ze mną.
3. Nie bądź głupcem bo jesteś typkiem, który śmiał stać na przeszkodzie rewolucji.
4. Musisz natychmiast odpowiadać na moje pytania bez marnowania czasu na namyślanie się.
5. Nie mów mi ani o swoich niemoralnościach ani o istocie rewolucji.
6. Podczas chłosty lub porażania prądem nie możesz krzyczeć.
7. Nie rób nic, siedź w miejscu i czekaj na moje rozkazy. Jeśli nie ma żadnych rozkazów bądź cicho. Kiedy każę ci coś zrobić masz to zrobić od razu, bez protestów.
8. Nie wymawiaj się Kampuchea Krom w celu ukrycia sekretu lub zdrajcy.
9. Jeśli nie przestrzegasz wszystkich powyższych reguł dostaniesz wiele, wiele batów przewodem elektrycznym.
10. Jeśli sprzeciwiasz się któremukolwiek z punktów moich regulacji dostaniesz dziesięć batów lub pięć porażeń prądem.

Głównymi eksponatami muzeum są zdjęcia więźniów. Władze S -21 prowadziły dokładną dokumentację fotograficzną osadzonych. Pokazane są warunki w jakich przetrzymywano osadzonych oraz nieliczne zdjęcia czy inne sposoby ilustracji tego co robiono w więźniami. Jak bardzo trzeba mieć chory umysł, aby wymyślać tyle prostych acz niezwykle okrutnych sposobów torturowania ludzi. Piętra budynków zostały zabezpieczone drutami kolczastymi. Nie miały jednak one służyć zapobieganiu ucieczkom z więzienia a możliwości popełnienia samobójstwa torturowanym i przetrzymywanym w nieludzkich warunkach więźniom. Śmierć dla nich była wybawieniem, o które każdy z osadzonych modlił się nieustannie.

Szacuje się, że przez to więzienie przeszło około 20 tysięcy osób. Przeżyło je 12 osób. 

Z Toulo Sleng pojechaliśmy do odległego o 17 km od Phnom Penh Choeung Ek, czyli najbardziej znanego Pola Śmierci. Było to miejsce gdzie zsyłani byli Ci „nadający się do reedukacji” W praktyce oznaczało to pracę na roli ponad siły, głód i tortury. Kończyło się to śmiercią. W Choeung Ek odkryto 129 masowych grobów z 8 895 ciałami ofiar „reedukacji”. Takich pól śmierci na terenie Kambodży jest o wiele więcej.

Zwiedzanie polega na chodzeniu po terenie tego obozu z elektronicznym przewodnikiem i słuchaniu opowieści co i gdzie się mieściło, jak wyglądało życie w obozie. Można zobaczyć wgłębienia stanowiące wspomniane masowe groby. Opowieści są szokujące. Jak ja sobie dołożyłam to co przeczytałam w książce Haing Ngora, który przeżył podobny obóz, zimne ciarki chodziły mi po plecach mimo ponad 30 stopniowego upału.

Czerwoni Khmerzy w ramach oszczędności amunicji nie stosowali egzekucji bronią palną. Zabijali więźniów za pomocą drągów drewnianych, maczet czy zwykłych bambusowych kijów. Pomysłowość nie znała granic. Gardła podrzynano chropowatymi liśćmi palmowymi a noworodki uśmiercano rozbijając ich główki o pnie drzew. W czasach Czerwonych Khmerów unieważniono wszystkie wcześniej zawarte małżeństwa. Jeśli jakaś kobieta zaszła w tym czasie w ciążę zazwyczaj traciła życie (kiedy ciąża stawała się wyraźnie widoczna) przez wykrwawienie, po rozcięciu brzucha maczetą. Aby tworzyć nowe pokolenie wolne od starych ideałów Polpotowcy dobierali w pary kobiety i mężczyzn, których ogłaszali mężem i żoną i zmuszali do prokreacji.

Ciała w masowych grobach zasypywano warstwą DDT aby ograniczyć niewyobrażalny smród rozkładających się ciał.

Na koniec wędrówki po miejscu kaźni dociera się do górującej nad wszystkim buddyjskiej stupy, której 15 piętrowe wnętrze ze szklanymi ścianami wypełnione jest ponad 5000 czaszek wykopanymi z masowych grobów.

Kiedy słuchałam opowieści i patrzyłam na sielski, wiejski krajobraz zastanawiałam się dlaczego człowiek jest tak strasznym wrogiem samego siebie. Takie zachowania pokazują dobitnie, że jako gatunek nie zasługujemy na egzystencję na Ziemi. Skąd bierze się w nas tyle okrucieństwa i dlaczego nie potrafimy się uczyć na lekcjach  przeszłości.

Poza smutkiem i przerażeniem innym najbardziej dominującym uczuciem była wściekłość.

Wściekłość skierowana przeciwko państwom zachodu. Nie było tajemnicą dla świata to co działo się w Kambodży. Nie dość, że było ciche przyzwolenie na ich działalność, to po obaleniu Czerwonych Khmerów (nikt już na świecie nie miał wątpliwości, że ludobójstwo osiągnęło tam niewyobrażalne rozmiary) nadal byli Oni uznawani za legalną władzę Kambodży. Nikt nie chciał pomóc temu krajowi w rozliczeniu się z przeszłością. Czerwoni Khmerzy po 1979 roku przeszli do partyzantki i dalej próbowali walczyć i byli uznawani za legalną władzę Kambodży. Dopiero w 1998 roku zostali ostatecznie rozwiązani – jednak nie za sprawą pomocy zachodu. W 2006 roku dochodzi do porozumienia z ONZ w sprawie osądzenia zbrodni. Pierwszy proces rusza w 2009 roku.

Jednak Pol Pot dożywa w spokoju swoich dni bez osądzenia, umiera w swoim domu w 1998 roku.

Czy po odwiedzeniu takich miejsc można podpisać się pod stwierdzeniem „Człowiek to brzmi dumnie”????????